Juryrapport over de winnaar van De Grote Poëzieprijs 2025

Door Barbara Fraipont, Elfie Tromp en Michael Tedja


De schaamsoort, Paul Demets
(PoëzieCentrum)

Uit de zeer gevarieerde bijdrages aan de longlist en vervolgens de gefinetunede shortlist waar we het afgelopen jaar uitvoerig over hebben beraadslaagd en waarop we graag nog andere uitzonderlijke bundels hadden willen plaatsen, klopten wij uiteindelijk af op één bundel waarin alles naar ons aanvoelen mooi samenviel. Indien vakmanschap, taalplezier en cohesie zeker tot onze criteria hoorden, leek ons ook de relatie tussen heden en verleden en de diepgaande reflectie die de bundel (als geheel) aanreikte hier essentieel.

De schaamsoort van Paul Demets werd door ons uitverkozen voor De Grote Poëzieprijs 2025. Dat Demets met deze bundel een gevoelige snaar weet te raken mag wel duidelijk zijn: de bundel treft de kwetsbaarheid van het mens-zijn in relatie tot de natuur, tot de dieren. Het bijzonder poëtische natuurgevoel van de overleden dichter Guido Gezelle wordt in De schaamsoort herontdekt. Je zou kunnen stellen dat we als het ware een aangename (dichterlijke) besmetting ondergaan. Dit zorgt voor indringende en relationele poëzie die niet alleen de aandacht vestigt op de natuurwereld en wie zij is (‘wie ben je’), maar die ook vanuit de natuur zelf je laat nadenken over identiteit (‘Kan je mij zeggen wie ik ben?’, ‘Wie ben ik?’), geboorte (‘het bestaan dat ik mij heb aangetrokken’), geloof (‘Boven ons twee engelen op de brug’) of schaamte (‘een schimmelende wereld’). Op elke bladspiegel uit de bundel volgen de rivieroever, het water, de vogels als het ware het lyrische ik op de voet: ‘en de natuur volgde op de voet’.

Door het zorgvuldig gekozen frame, dat natuurperspectief neemt de dichterlijke stem wat afstand van zichzelf: bij aanvang hoorde het ‘oor […] wat het wil. / Te veel mezelf. Wat ik hoorde / werd geruis een dier de nacht / een schreeuw alles samen’. Alles loopt vervolgens op synesthesische en entropische manier in elkaar over van de menselijke hoofdzonden die de gedichten aaneenrijgen naar het (oer)water dat hier ‘alleen en van geen mens gestoord’ moeder wordt en voor een dichterlijke wedergeboorte zorgt.

Zo reikt de bundel een nieuw en door de talrijke filosofische en kunstzinnige verwijzingen – die als een vacht eromheen fungeren – doordacht ‘referentiekader’ aan. Vandaaruit worden eigentijdse problemen over gender, corona, migratie of ecologie letterlijk en figuurlijk vanuit ‘vogelperspectief’ bekeken. De vragen die Demets stelt zijn zeer menselijke vragen die in duidelijke zinnen zijn vervat. Op zijn subtiele wijze schroomt de dichter evenmin lokale problemen als kindermisbruik in de Belgische kerk of de zaak Sanda Dia aan te kaarten. Zowel op macro- als microniveau krijgt de titel ‘De schaamsoort’ zijn volle betekenis. Laten we tot slot vooral hopen dat deze schaamsoort ‘[d]oor het verkeer in de verte / […] het zingen [niet] verleerd’ zodat de lezer kan blijven doorlezen en zijn wereldbeeld zal blijven bijsturen.

Juryrapport Publieksprijs

Deze jury is samengesteld uit luisteraars van Opium en bestond uit: Ronny Lommen, Gerard Saurwalt en Michelle Eleveld.

Decem, Anne Provoost
(Querido)

Allereerst waren we ontzettend onder de indruk van de gepresenteerde bundels: Han van der Vegts snijdende machine - een van buiten naar binnen bundel, als dwarsligger; de manier waarop Paul Demets laag na laag de ruimte verkent tussen context en een schaamtevol mens-zijn; Nele Buysts noodzaak, waarbij via een doorlatend perspectief iedere essentie zich met elkaar verweeft tot niets meer als losstaand element te bevatten is; en de manier waarop Siel Verhanneman op zachte wijze het snijdende in het vrouwelijke vrezen benaderd.

Voor ons is Anne Provoost met Decem de winnaar van de publieksprijs. Wat ons het meest raakte aan Decem, was hoe deze bundel aantoont: hier is poëzie voor nodig. Of sterker nog: dit kan alleen maar via poëzie. De poëzie van Provoost is meer dan een vorm; het is een essentiële noodzaak om de gelaagdheid van de thematiek en de fragmentarische aard daarvan te vatten binnen een kader dat recht doet aan de intensiteit en bewogenheid van het overweldigende – iets waarvan de jury aanvankelijk dacht dat het zich helemaal niet in een kader liet vangen. Zo is er veel wat poëtisch gemaakt kan worden, maar bij Decem voelt het alsof het poëtisch moet zijn.

 

De jury over de shortlist:

·  Wat wij doen dat heet bewaren, Siel Verhanneman (Arbeiderspers)
Dit is een heel bijzondere bundel waarin op een suggestieve doch toegankelijke manier (in)voelbaar wordt gemaakt wat het is om vrouw en moeder te zijn. Verhanneman hanteert een klare en tegelijk technische taal die ruimte laat voor verborgenheid en herkenbaarheid. Het lukt haar om haast onuitspreekbare situaties beeldend uit de doeken te doen zoals rouw om een zus: ‘zo ongedwongen kun je nu in ons meebloeien, / bewaren we jou in dit ongetiteld beeld’. Het is een bundel om jezelf in te herkennen. Er spreekt een tederheid uit de gedichten die diepgaande gevoelens oproept. Soms een sturend verhaal, maar nooit dwingend. 

·  Decem, Anne Provoost (Querido) 
Deze bundel is actueel geëngageerd en heeft een duidelijke eigen stem. Zowel de vormgeving als de tien hoofdstukken zetten je aan tot doorlezen. Het is mooi hoe dit perspectief zowel van binnen als van buiten werkt: Provoost heeft zelf geen toegang tot de ervaring van de asielzoeker en toch stap je in de schoenen van de migrant. Je wil dit verhaal meemaken en begrijpen. Een bundel om vast te pakken. 

·  Bouwdoos, Han van der Vegt (Wereldbibliotheek)
Dat het een dwarse bundel is, blijkt al uit de bladspiegel en de leesrichting. Hier spreekt een heldere dichtersstem vol humor, deze dichter heeft met lust geschreven. Dat merk je aan zijn gewaagde stijl en inhoud met betrekking tot sciencefiction en een dystopisch toekomstbeeld. Plezier is een onderschatte waarde in de poëzie; Van der Vegt bewijst met zijn speelse bundel net het belang hiervan. Het leesgenot wierp ons nu en dan terug naar Paul van Ostaijen aan wie de dichter zich expliciet schatplichtig toont. 

·  De schaamsoort, Paul Demets (Poëziecentrum)
Centraal in deze bundel staat de relatie tussen schrijver Paul Demets en de overleden dichter Guido Gezelle. Deze relatie brengt het tijdloze karakter van Gezelles poëzie naar voren. Vanuit dat tijdloze nodigt Demets ons uit om naar het heden te kijken. De poëtische kijk op dier en natuur biedt ons een nieuw perspectief op het mens zijn en de relatie tot anderen waarbij schaamte en gender een rol spelen. Relationeel en met minutieuze aandacht opent deze bundel een nieuw ‘referentiekader’ dat zeker niet mag ontbreken.

·  CORPS poreus, Nele Buyst (Het Balanseer)
Een prachtig vormgegeven bundel qua papier en taalgebruik. Het is een puur poëtisch boek waarbij vorm en inhoud samenvallen. Het raakt aan de kern van de taal en van het leven. Ondanks een bij wijlen abstracte benadering lukt het Buyst om concrete belichamingen van haast ongekende aspecten van de insecten- en plantenwereld op te roepen. Een ecokritische en urgente bundel die holistisch en organisch leest. Hier is een dichter aan het werk die de materie overziet, prachtig.